Update 8
एकदा मला मध्येच जाग आली. खिडकीतून बाहेर पाहिले. अजून रात्रच होती. साधारण साडे बारा वाजले असतील. थोडा वेळ इकडे तिकडे कूस बदलून पाहिले. डोळे मिटून झोपण्याचा प्रयत्न करू लागलो. पांघरूण डोक्यावरून घेतले. काही केल्या झोप लागेना.
त्या रात्रीची शांतता विलक्षण होती. एवढी, की कानावर कोणत्याही प्रकारचा आवाजच येत नव्हता. जणू काही सजीवसृष्टीही श्वास रोखून झोपून गेली होती. शहराचा नेहमीचा गोंगाट, दूरवरून येणारे वाहनांचे आवाज, कुत्र्यांचे भुंकणे, काहीच नव्हते. एक अनामिक, खोल शांतता अवतीभोवती पसरली होती. डोळे मिटले, तरी ती शांतता जाणवत होती आणि उघडले तरी. खिडकीतून बाहेर पाहिले तेव्हा तर ती शांतता दृश्यालाही व्यापून उरली होती. अवकाशात चंद्र एखाद्या चांदीच्या तबकासारखा तळपत होता आणि त्याच्या शीतल प्रकाशाने सारे विश्व न्हाऊन निघाले होते.
खिडकीतून चंद्रप्रकाश पाझरत होता. त्याच्या मंद प्रकाशात घरातील वस्तू, खिडक्या, दरवाजे या सर्वांवर एक छटा आली होती. सूर्याच्या प्रकाशात जी भगभग असते, सारे काही लख्ख दिसते, सामान्य दिसते त्या सर्वांवर चंद्राचा प्रकाश जणू काही जादुई लेप चढवीत असतो. काळाकभिन्न काळोख जो मनुष्याला भीतीदायक वाटत असतो त्या काळोखाला देखील हा चंद्रप्रकाश देखणे रूप प्रदान करीत असतो. या चंद्रप्रकाशाची दुलई पांघरूण माझे घर झोपले होते. त्या घरात जागा होतो मी एकटाच. आणि माझ्यापासून काही अंतरावर गाढ झोपली होती माई.
चंद्रप्रकाश केवळ वस्तूच नव्हे, तर मनावरही एक वेगळीच मोहिनी घालत होता. दिवसा उन्हात वस्तूंचे रंग, आकार स्पष्ट दिसतात खरे, पण त्यातली जादू हरवून जाते. चंद्रप्रकाशात मात्र प्रत्येक वस्तूला एक गूढ, अस्पष्ट सौंदर्य प्राप्त होते. परिचित वस्तूही अपरिचित वाटू लागतात, त्यांच्यावर एक वेगळीच छटा चढते. रात्रीच्या भयाण काळोखालाही चंद्रप्रकाश आपल्या मिठीत घेऊन त्याला रम्य आणि स्वप्नमय बनवतो. माझे घर या चंद्रप्रकाशाच्या शांत छायेत विश्रांती घेत होते. प्रत्येक वस्तू, प्रत्येक भिंत, प्रत्येक सावली शांतपणे निजलेली होती. आणि या शांत, झोपलेल्या जगात मी एकटाच जागा होतो. माझ्या मनात विचारांची गर्दी उसळली होती, जी बाहेरच्या शांततेच्या अगदी उलट होती. माझ्यापासून काही अंतरावर, तिच्या बिछान्यावर, माई त्या शांततेचा आणि चंद्रप्रकाशाचा भाग बनून गाढ झोपली होती. तिचा श्वास शांतपणे सुरू होता, तिच्या चेहऱ्यावर एक निवांत भाव होता.
माईकडे माझे लक्ष गेलेही नसते. मी कदाचित आणखी काही वेळ कूस बदलून, डोळे घट्ट मिटून किंवा असाच झोपी गेलोही असतो. या साऱ्या विचारात गुंतून, भरकटून शिणलेल्या मेंदूने आपली कवाडे मिटून घेतलीही असती. दिवसभरात दमलेल्या आणि विश्रांती मागणाऱ्या शरीराने अचानक तुटलेली समाधी पुन्हा लावूनही घेतली असती.
झोप न लागताही मी तसाच पडून राहिलो असतो, अनेकदा करतो तसे. डोक्यात सुरू असलेल्या विचारांच्या गर्दीत हरवून गेलो असतो. उद्या काय करायचे आहे, अमुक गोष्ट कशी होईल, तमुक माणूस काय म्हणाला - असले शेकडो विचार एकामागोमाग एक येत राहिले असते आणि त्यांचा पाठलाग करता करता मन कधी थकून शांत झाले असते, हे मलाही समजले नसते. शरीर तर दिवसाच्या कामामुळे आधीच थकलेले होते. त्याला केवळ विश्रांतीचीच आस लागली होती. त्यानेही बऱ्याच प्रयत्नानंतर मिळालेली झोपेची अवस्था पुन्हा प्राप्त केली असती.
पण ती रात्र अद्भुत होती.
काही रात्री अशा असतात, ज्या तुमच्या आयुष्याची दिशाच बदलून टाकतात. त्या तशा बाहेरून पाहता सामान्यच वाटतात. नेहमीसारखाच दिवस मावळलेला असतो, नेहमीसारखीच रात्र आलेली असते. पण त्यांच्या उदरात काहीतरी विलक्षण दडलेले असते. ती रात्र माझ्यासाठी तशीच होती.
मुलींपासून मी माझ्या भिडस्त आणि एकलकोंड्या स्वभावामुळे नेहमी लांबच राहिलो. माझ्या मैत्रिणी नव्हत्याच म्हटले तरी चालेल. त्यामुळे मुलींचा सहवास, त्यांची निकटता हे मला कधी लाभलेच नाही. तारुण्यामध्ये ज्या सहजसुलभ गोष्टी घडतात त्या कधी घडल्याच नाहीत. माझ्या भावना अव्यक्तच राहिल्या. त्या बाहेर कधी आल्याच नाहीत. दबून राहिल्या.
माझा स्वभावच असा होता. कोणाशीही पटकन बोलता न येणारा, मनात असूनही व्यक्त न होणारा. विशेषतः मुलींच्या बाबतीत तर माझी बोबडीच वळत असे. काय बोलावे, कसे बोलावे हेच समजत नसे. त्यामुळे शाळा-कॉलेजमध्ये असतानाही मुलींपासून चार हात लांबच राहिलो. त्यांचे हसणे, बोलणे, त्यांच्या गप्पा, त्यांचे रुसवे-फुगवे - हे सारे माझ्यासाठी एका वेगळ्याच विश्वातील गोष्टी होत्या. त्या जगात प्रवेश करण्याची धमक माझ्यात कधी आलीच नाही. तारुण्यातले ते हळवे क्षण, ते चोरीचे कटाक्ष, ती धडधडणारी छाती, ते शब्दांत न सांगता येणारे आकर्षण - हे सारे माझ्यासाठी केवळ पुस्तकातील किंवा चित्रपटातील गोष्टी होत्या. माझ्या भावना मनातल्या मनातच कुढत राहिल्या. त्यांनी कधी मोकळा श्वास घेतलाच नाही. एका अज्ञात खोलगट भागात त्या दाबून टाकल्या गेल्या.
नकळतच मी माईकडे ओढला जात होतो. घरात इतर स्त्रिया होत्या पण त्यांच्याबद्दल माझ्या मनात तशा काही भावना कधी आल्याच नाहीत. कदाचित माझ्या मनाने तिच्याबद्दल काही आडाखे बांधले असावेत. तिचे विधवा असणे, शरीरसुखापासून वंचित असणे, आमच्याच घरात असणे इ. गोष्टी तिच्याबद्दलच्या भावनांना खतपाणी घालत गेल्या असाव्यात. पण या गोष्टी, या भावना मनाच्या तळाशी होत्या. त्या कधीतरीच पृष्ठभागावर येत. त्यासाठी नेमके काय कारणीभूत ठरेल ते देखील मला सांगता येत नसे.
पण या दबलेल्या भावनांनाही एक वाट मिळाली होती, ती म्हणजे माई. ती माझ्या घराचाच एक भाग होती. तिच्याबद्दल मनात कसलीशी ओढ जाणवत होती, जी इतर कोणत्याही स्त्रीबद्दल कधी जाणवली नव्हती. घरात आई होती, आत्या होती, इतरही नात्यागोत्यातील बायका येत-जात असत, पण त्यांच्याकडे पाहण्याचा माझा दृष्टिकोन नेहमीच वेगळा राहिला. पण माईच्या बाबतीत मात्र मन वेगळेच काहीतरी विचार करत असे. कदाचित तिच्या एकटेपणाने, तिच्या वैधव्याने, तिच्या चेहऱ्यावरच्या शांत, काहीशा उदास भावाने माझ्या मनातल्या कोणत्यातरी अज्ञात कोपऱ्याला हात घातला असावा. तिचे या घरातले असणे, तिची शांत आणि सोशिक वृत्ती, आणि मनात कुठेतरी डोकावणारा हा विचार की ती शारीरिक सुखापासून वंचित आहे – या साऱ्या गोष्टी नकळतपणे माझ्या भावनांना एक वेगळी दिशा देत होत्या. त्या भावना स्पष्ट नव्हत्या, त्यांना निश्चित आकार नव्हता, पण त्या अस्तित्वात होत्या. त्या सहसा वर येत नसत, अगदी खोलवर दडलेल्या असत. पण कधीतरी, अचानकपणे त्या पृष्ठभागावर येत, मनाच्या शांत पाण्यात एक छोटासा तरंग उमटवत. तो तरंग कशामुळे येतो, त्याचे कारण काय हे मात्र मला कधीच उमगले नाही.
त्या रात्री अचानक आलेली जाग हा माझ्या आयुष्यातला खूप मोठा क्षण असेल याची मला काहीच कल्पना नव्हती. एका रात्रीने एवढी उलथापालथ होईल असे वाटलेच नव्हते.
ती रात्र केवळ एक सामान्य रात्र नव्हती, हे तेव्हा समजले नाही. बाहेरच्या जगासाठी ती एक सामान्य रात्र होती, जिथे सारे काही नियमानुसार घडत होते. चंद्र उगवला होता, तारे लुकलुकत होते, जग शांतपणे झोपले होते. माझ्यासाठीही तशीच सुरुवात होती – सामान्य वेळी लागलेली झोप आणि सामान्यपणे आलेली जाग.
तशी ती रात्र सामान्यच होती. सामान्य वेळी मिटलेले डोळे, सामान्यच लागलेली झोप, सामान्यच आलेली जाग…
सुरुवात नेहमीसारखीच होती. डोळे मिटून दिवसाचा शेवट केला होता, झोप लागली होती तीही नेहमीच्या पद्धतीने, आणि जाग आली तीही अचानक, पण तसे होणे नवीन नव्हते.
सामान्य नव्हता तो शरीरात उसळलेला आगडोंब, सामान्य नव्हता मेंदूत चाललेला गोंधळ आणि सामान्य नव्हती पुढे घडलेली घटना…..
पण त्या रात्री, त्या अचानक आलेल्या जागेसोबत जे काही माझ्या आत घडायला सुरुवात झाली, ते मात्र विलक्षण होते. शरीरात एक अनावर, उसळणारी ऊर्जा जाणवत होती, जणू काही एखादा ज्वालामुखी शांत होता होता अचानक जागृत व्हावा. मेंदूत विचारांचे काहूर माजले होते, शांतता पार हरवून गेली होती. आणि या सगळ्याचा परिपाक म्हणून पुढे जे काही घडले, जे त्या रात्रीच्या उदरात दडले होते आणि ज्याची मला यत्किंचितही कल्पना नव्हती, ते तर माझ्या आयुष्याला कलाटणी देणारे होते. ती केवळ एक रात्र नव्हती, ती माझ्या आयुष्यातील एका नव्या पर्वाची सुरुवात होती, एका अशा प्रवासाची जिथे सामान्यतेच्या सीमा कधीच ओलांडल्या जाणार होत्या...